Stoczek Łukowski

Stoczek Łukowski
	miasto i gmina
	; Widok na centrum miasta z ul. Szkolnej
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	łukowski
Prawa miejskie	1546–1870, 1919
Burmistrz	Marcin Sentkiewicz
Powierzchnia	9,15 km²
Wysokość	175 m n.p.m.
Populacja (31.12.2019); • liczba ludności; • gęstość	; 2500; 273,2 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 25
Kod pocztowy	21-450
Tablice rejestracyjne	LLU
	Położenie na mapie powiatu łukowskiego Stoczek Łukowski
	Położenie na mapie Polski Stoczek Łukowski
	Położenie na mapie województwa lubelskiego Stoczek Łukowski
	51°57′48″N 21°58′06″E/51,963333 21,968333
TERC (TERYT)	0611021
SIMC	0975813
	Urząd miejskipl. T. Kościuszki 1; 21-450 Stoczek Łukowski
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa
	BIP

Stoczek Łukowski – miasto w województwie lubelskim, w powiecie łukowskim, nad Świdrem. Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Stoczek Łukowski liczył 2500 mieszkańców^[4]. Ośrodek usługowy regionu, drobny przemysł, turystyka.

Stoczek Łukowski jest najmniejszą terytorialnie gminą województwa lubelskiego. Jest też najmniej ludną i najrzadziej zaludnioną gminą miejską w województwie. Na przełomie 2007 i 2008 r. pod względem powierzchni w zajmował 2317., a pod względem liczby mieszkańców – 2214. lokatę na 2478 gmin Polski.

Miasto biskupstwa poznańskiego w powiecie garwolińskim województwa mazowieckiego w drugiej połowie XVI wieku^[5].

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Stoczek Łukowski leży w dawnej ziemi czerskiej na historycznym Mazowszu^[6]. Geograficznie położony jest na Wysoczyźnie Żelechowskiej, części Niziny Południowopodlaskiej, zlokalizowany na lewym brzegu rzeki Świder.

Od 1 stycznia 1992 do 31 grudnia 1997 miasto Stoczek Łukowski i gmina Stoczek Łukowski tworzyły wspólną gminę (tzw. miasto-gminę). Zostały połączone w związku z restrukturyzacją podziału administracyjnego w 1992 roku^[7], lecz po 6 latach (1 stycznia 1998) gminy ponownie rozdzielono^[8]. Miasto stanowi 0,65% powierzchni powiatu.

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 9,15 km²^[9].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa siedleckiego.

Według danych z roku 2007 67% powierzchni miasta zajmują użytki rolne, a 12% – użytki leśne^[10].

Miasto położone jest w odległości:

80 km od Warszawy, 41 km od Mińska Mazowieckiego (kierunek północno-zachodni),
35 km od Siedlec (kierunek północno-wschodni),
29 km od Łukowa (kierunek wschodni),
100 km od Lublina, 41 km od Ryk (kierunek południowy),
28 km od Garwolina (kierunek zachodni).

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

W XV wieku miejscowość należała do biskupów poznańskich i nazywała się Wola Poznańska. Człon Wola świadczy o pewnych ulgach podczas założenia osady. W XVI wieku w notatkach kilkakrotnie pojawia się nazwa Sebastianowo (m.in. w 1576 roku). Nazwa mogła wywodzić się od biskupa poznańskiego Sebastiana Branickiego. Od XVII wieku znana jest obecna nazwa pochodząca od wyrazu stoczek, oznaczającego potok spływający po stromym zboczu^[11].

Przymiotnik od nazwy miejscowej Stoczek Łukowski (jak i Stoczek w powiecie węgrowskim) brzmi stoczecki^[12]. Formę stoczecki jako jedyną podaje również najnowszy słownik ortograficzny^[13].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Już w XIII w. pojawiły się pierwsze wzmianki o osadzie na wschodnich rubieżach ziemi czerskiej. W 1421 założono parafię przy miejscowym kościele.

4 kwietnia 1546 (data dzienna niepewna) król Zygmunt Stary nadał miejscowości prawa miejskie magdeburskie. Od 1795 miasto znajdowało się pod zaborem austriackim. W 1805 r. przeszedł na własność państwa i od tego czasu w mieście zaczęła się osiedlać ludność żydowska. W latach 1809 - 1815 Stoczek znajdował się w Księstwie Warszawskim, a od roku 1815 w Królestwie Polskim.

Osobny artykuł: Bitwa pod Stoczkiem.

14 lutego 1831 r. pod Stoczkiem została stoczona pierwsza zwycięska bitwa powstania listopadowego. Wojska polskie pod dowództwem gen. Józefa Dwernickiego rozgromiły korpus gen. Fiodora Geismara.

W czasie powstania styczniowego miasto aktywnie wspierało powstańców. W wyniku represji, 31 października 1864 r. publicznie stracono powstańczego burmistrza Jana Justynowicza oraz Ludwika Gierata, a w 1867 r. Stoczek utracił prawa miejskie i został włączony do gminy Prawda (pozostał jej siedzibą).

Podczas I wojny światowej Stoczek znajdował się pod okupacją niemiecką. W 1916 r. odzyskał prawa miejskie. W dwudziestoleciu międzywojennym w mieście odbywały się największe w Polsce i jedne z największych w Europie targi końskie prowadzone przez żydowskich kupców.

W czasie II wojny światowej miasto zostało spalone przez najeźdźcę. Jesienią 1941 roku utworzono nieogrodzone getto, w którym znalazło się około 3,500 Żydów z Stoczka Łukowskiego oraz m.in. z Garwolina, Prawdy i Mysłowa. Rok później, getto zlikwidowano, a osoby w nim przebywające deportowano do obozu zagłady w Treblince. W okolicy działały liczne oddziały partyzanckie kpt. Ostoi. Podczas trwania wojny w Stoczku prowadzone były kolonie głównie dla dzieci powstańców z Warszawy.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Dane z 31 grudnia 2007^[14]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	2748	100	1436	52,2	1312	47,8
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	304,5		158,9		145,6

Według danych z 31 grudnia 2019 roku miasto miało 2500 mieszkańców^[4].

Według danych z roku 2002 średni dochód na mieszkańca wynosił 1623,7 zł^[10].

Piramida wieku mieszkańców Stoczka Łukowskiego w 2014 roku^[15].

Transport[edytuj | edytuj kod]

Transport drogowy[edytuj | edytuj kod]

W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:

76 Wilga – Garwolin – Stoczek Łukowski – Łuków
803 Stoczek Łukowski – Siedlce

Transport kolejowy[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też: Stoczek Łukowski (stacja kolejowa).

Przez miasto przebiega linia kolejowa:

12 Skierniewice – Łuków. Jest to ciągle używana towarowa obwodnica Warszawy. W sierpniu 2007 roku uruchomiono dwie pary pociągów osobowych (po jednej rano i po południu). Zostały one już w grudniu 2008 roku zlikwidowane ze względu na niską frekwencję, spowodowaną niekorzystnym rozkładem jazdy.

Transport zbiorowy[edytuj | edytuj kod]

Głównym przewoźnikiem komunikacji autobusowej jest PKS Łuków, ważną rolę pełnią także przedsiębiorstwa PKS Siedlce, PKS Mińsk Mazowiecki, PKS Garwolin i przewoźnicy prywatni. Stoczek Łukowski posiada bezpośrednie połączenia z Lublinem, Łukowem, Warszawą, Siedlcami, Mińskiem Mazowieckim, Garwolinem, Żelechowem, Kockiem i Lubartowem.

Atrakcje turystyczne[edytuj | edytuj kod]

Neogotycki kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, konsekrowany w 1934 roku przez bpa Henryka Przeździeckiego. Ołtarze boczne przeniesione z drewnianego kościoła stojącego do 1909 na miejscowym cmentarzu. Ołtarz od strony południowej był ołtarzem głównym, zaś ołtarz od strony północnej był jednym z czterech bocznych. Przy ołtarzach tych w 1861 roku odprawiał mszę ks. Stanisław Brzóska. Pomnik z 1931 r. wystawiony na setną rocznicę bitwy pod Stoczkiem. Przez miasto przepływa rzeka Świder, nad którą znajduje się ośrodek wypoczynkowy Izydory.

Pomniki[edytuj | edytuj kod]

W granicach miasta:

Tadeusza Kościuszki w setną rocznicę śmierci (1917) – ul. gen. Władysława Sikorskiego
Ignacego Braulińskiego – żołnierza POW w dziesiątą rocznicę śmierci (1928) – ul. gen. W. Sikorskiego
Ofiar II wojny światowej (1947) – ul. Józefa Piłsudskiego
Generała Józefa Dwernickiego – plac T. Kościuszki
Kapitana „Ostoi” – ul. J. Piłsudskiego
Jana Pawła II – plac kościelny
Krzyż oraz tablica upamiętniające miejsce straceń uczestników powstania styczniowego – ul. Kościelna

Grób rodziny Rostkowskich na cmentarzu w Stoczku Łukowskim

Poza granicami miasta:

Pomnik POW przy szosie w kierunku Siedlec
Pomnik bitwy pod Stoczkiem na polu bitwy w pobliżu wsi Zgórznica, zbudowany w setną rocznicę bitwy (1931)

Na miejscowym cmentarzu przy ul. Kościelnej zachowało się kilka dziewiętnastowiecznych nagrobków, gł. piaskowcowych: Józefa Kozarskiego – prezydenta Łomży w latach 1864–1865 (zm. 27 listopada 1891); Piotra Olkowicza (zm. 1857); Karoliny z Gregorkiewiczów Bogdaszewskiej (zm. 17 listopada 1864) żony Adolfa Bogdaszewskiego, uczestnika powstania styczniowego i ekspedytora poczty w Stoczku; Józefa Muczkowskiego (zm. 1867) – na nagrobku ślad po zdjęciu lub medalionie; Rozalii z Zakrzewskich Rękawek (zm. 1885), księdza Dzięciołowskiego (zm. 1886) Józefa Romiszewskiego (zm. 1896); Katarzyny z Chrzanowskich Rostkowskiej (zm. 1896) – nagrobek w formie kapliczki z figurą Matki Bożej.

Drugi rzymskokatolicki cmentarz, obecnie nieużywany, znajduje się przy ul. Polnej. Otoczony jest kamiennym parkanem. Nie zachowały się żadne nagrobki.

Przy ul. Dwernickiego znajduje się ponadto cmentarz żydowski o pow. 0,32 ha. Obecnie porośnięty lasem, nie zachowały się nagrobki ani ogrodzenie.

Kultura[edytuj | edytuj kod]

Najstarszą imprezą odbywającą się w Stoczku każdego lata od 1970 r. jest Sejmik Wiejskich Zespołów Teatralnych. Uczestniczące w nim zespoły z północno-wschodniej Polski prezentują swój teatralny dorobek oraz korzystają z konsultacji profesjonalnego jury.

Sport[edytuj | edytuj kod]

Największą imprezą sportową odbywającą się corocznie od 2001 r. jest Ogólnopolski Bieg Uliczny Grzmią pod Stoczkiem armaty.

Kluby sportowe[edytuj | edytuj kod]

LKS Dwernicki Stoczek Łukowski (zał. 1947 r.) - sekcja piłki nożnej mężczyzn (bialskopodlaska grupa A-Klasy) i siatkówki mężczyzn^[16]
Stoczkowskie Towarzystwo Sportowe Aves (zał. 1972 r.) - klub siatkarski, działający do dziś z przerwami
Club Weteranów Szos (zał. 1982 r.) - klub motocyklowy

Infrastruktura sportowa[edytuj | edytuj kod]

Stadion "Izydory" LKS Dwernicki Stoczek Łukowski

Ludzie związani z Stoczkiem Łukowskim[edytuj | edytuj kod]

Aleksander Świętochowski – pisarz, aforysta, krytyk i publicysta
Adolf Piotr Szelążek - biskup i kandydat do beatyfikacji

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Gmina Stoczek Łukowski
Zgórznica – pomnik bitwy pod Stoczkiem

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Postanowienie z 12 (24) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 461).
↑ Dz.Pr.P.P. 1919 nr 13, poz. 140.
↑ GUS. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym. Stan w dn. 2022-01-01. Format XLSX tabl. 22
↑ ^a ^b ^c Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-19] .
↑ Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku. Władysław Pałucki (red.). T. 7: Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2: Komentarz, indeksy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 95, 220. OCLC 813369266. [dostęp 2024-01-01]. Cytat: Dobra biskupów poznańskich (miasto Stoczek i 33 wsie) były rozrzucone […] w kilku kluczach, z których znaczniejszymi były: Kozłów Biskupi w powiecie sochaczewskim, […] Stoczek — w garwolińskim […]. (pol.).
↑ Starostwo Powiatowe w Łukowie: Miasto Stoczek Łukowski. archiwum.starostwolukow.pl. [dostęp 2024-01-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-01-01)]. Cytat: Osada wiejska Stoczek istniała tu już w XIII wieku i wchodziła w skład ziemi czerskiej województwa mazowieckiego, a od XV wieku była własnością biskupów poznańskich. (pol.).
↑ Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397.
↑ Dz.U. z 1997 r. nr 109, poz. 705.
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2009 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2009-08-20. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.
↑ ^a ^b Miasto Gmina Stoczek Łukowski. [w:] Informator REGIOset [on-line]. edytor serwis. [dostęp 2010-03-02]. (pol.).
↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 230. ISBN 83-04-02436-5.
↑ Stanisław Rospond: Słownik etymologiczny miast i gmin PRL. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1984, s. 369. ISBN 83-04-01090-9.
↑ Wielki słownik ortograficzny PWN, http://so.pwn.pl/lista.php?co=stoczecki, dostęp: 2008-05-19. Wymienione pozycje piśmiennictwa nie uwzględniają formy stoczkowski.
↑ Dane dla jednostki podziału terytorialnego. [w:] Bank Danych Regionalnych [on-line]. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2010-03-02]. (pol.).
↑ Stoczek Łukowski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ Patrz http://www.lksdwernicki.pl/.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

oficjalna strona miasta Stoczek Łukowski
oficjalna strona gminy Stoczek Łukowski
Strona internetowa parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Stoczku Łukowskim. parafia.stoczeklukowski.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-14)].
Stoczek (5), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 349 .
PZHGP Oddział 02 Garwolin - Sekcja Stoczek Łukowski

[1] Postanowienie z 12 (24) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 461).

[2] Dz.Pr.P.P. 1919 nr 13, poz. 140.

[rocz22-3] GUS. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym. Stan w dn. 2022-01-01. Format XLSX tabl. 22

[populacja2019-4] Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-19] .

[5] Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku. Władysław Pałucki (red.). T. 7: Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2: Komentarz, indeksy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 95, 220. OCLC 813369266. [dostęp 2024-01-01]. Cytat: Dobra biskupów poznańskich (miasto Stoczek i 33 wsie) były rozrzucone […] w kilku kluczach, z których znaczniejszymi były: Kozłów Biskupi w powiecie sochaczewskim, […] Stoczek — w garwolińskim […]. (pol.).

[6] Starostwo Powiatowe w Łukowie: Miasto Stoczek Łukowski. archiwum.starostwolukow.pl. [dostęp 2024-01-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-01-01)]. Cytat: Osada wiejska Stoczek istniała tu już w XIII wieku i wchodziła w skład ziemi czerskiej województwa mazowieckiego, a od XV wieku była własnością biskupów poznańskich. (pol.).

[7] Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397.

[8] Dz.U. z 1997 r. nr 109, poz. 705.

[9] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2009 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2009-08-20. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.

[regioset-10] Miasto Gmina Stoczek Łukowski. [w:] Informator REGIOset [on-line]. edytor serwis. [dostęp 2010-03-02]. (pol.).

[Rymut-11] Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 230. ISBN 83-04-02436-5.

[Rospond-12] Stanisław Rospond: Słownik etymologiczny miast i gmin PRL. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1984, s. 369. ISBN 83-04-01090-9.

[13] Wielki słownik ortograficzny PWN, http://so.pwn.pl/lista.php?co=stoczecki, dostęp: 2008-05-19. Wymienione pozycje piśmiennictwa nie uwzględniają formy stoczkowski.

[14] Dane dla jednostki podziału terytorialnego. [w:] Bank Danych Regionalnych [on-line]. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2010-03-02]. (pol.).

[populacja2016-15] Stoczek Łukowski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[16] Patrz http://www.lksdwernicki.pl/.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

Wsie	Aleksandrówka Błażejki Borki Guzówka Jagodne Jamielne Jamielnik-Kolonia Januszówka Jedlanka Kamionka Kapice Kienkówka Kisielsk Łosiniec Mizary Nowa Prawda Nowe Kobiałki Nowy Jamielnik Rosy Róża Podgórna Ruda Stara Prawda Stara Róża Stare Kobiałki Stary Jamielnik Szyszki Toczyska Turzec Wiśniówka Wola Kisielska Wólka Poznańska Wólka Różańska Zabiele Zgórznica
Części wsi	Borek Kadzidła Kolonia Kuropac Nowiny Piaski Pieńki Podlasie Podstawek Pustki Rozkosz Wesołówka Wiśniów Za Mostem Zamoście Zaskwiera
Kolonie wsi	Chrusty Huta Łukacz Nowa Guzówka
Osady leśne wsi	Jamielnik Róża Warkocz
Przysiółek wsi	Mirek
Przysiółek	Celej

Miasta	Łuków Stoczek Łukowski
Gminy miejskie	Łuków Stoczek Łukowski
Gminy wiejskie	Adamów Krzywda Łuków Serokomla Stanin Stoczek Łukowski Trzebieszów Wojcieszków Wola Mysłowska

Przynależność wojewódzka	gubernia siedlecka (1867–1912) gubernia lubelska (1912–1915) woj. lubelskie (II RP) (1919–39) woj. lubelskie (PRL) (1945–75)
Miasta	Adamów (do 1870) Kock (do 1870 i 1919–57 →) Łuków Łysobyki (do 1870) Serokomla (do 1870) Stoczek (Łukowski) (do 1870 i od 1919)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Adamów (od 1973) Białobrzegi (do 1954) Celiny (do 1954) Charlejów (do 1870) Dąbie (do 1954) Gołąbki (do 1954) Gułów (do 1954) Jakusze (do 1927) Jarczew (do 1954) Kock (1870–1919) Krasusy (do 1927) Krzywda (od 1973) Łuków Łysobyki (1870–1954) Miastków (do 1922 →) Mysłów (do 1954) Prawda (do 1954) Radoryż (do 1954) Ryżki (do 18??) Serokomla (od 1870) Skrzyszew (do 1927) Stanin Stoczek Łukowski (od 1973) Trzebieszów Tuchowicz (do 1954) Ulan(-Majorat) Wojcieszków Wola Mysłowska (od 1973)
Gromady (1954–72)	Adamów (1954–72) Aleksandrów (1960–72) Białobrzegi (1954–57 →) Burzec (1954–61) Ciechomin (1954–72) Dąbie (1954–59) Domaszewnica (1954–62) Fiukówka (1954–61) Gąsiory (1954–68) Gąska (1954–61) Gołaszyn (1954–61) Gołąbki (1954–59) Gręzówka (1954–72) Jakusze (1954–59) Jarczew (1954–58) Jedlanka (1954–72) Kisielsk (1954–61) Kobiałki Stare (1957–61) Kosuty (1954–59) Krynka (1954–59) Krzówka (1954–61) Krzywda (1954–72) Lipniak (1954–57 →) Łazy (1954–59) Łuków (1962–72) Łysobyki (1954–57 →) Nurzyna (1954–72) Okrzeja (1954–72) Podosie (1954–72) Poizdów (1954–57 →) Powały (1954–58) Prawda Stara (1954–61) Radoryż Smolany (1954–59) Róża Stara (1954–61) Ruda (1954–57) Ryżki (1954–61) Sarnów (1954–59) Serokomla (1954–72) Sieńciaszka (1954–61) Sobole (1954–59) Stanin (1954–72) Stoczek (Kocki) (1954–57 →) Stoczek (Łukowski) (1962–72) Szaniawa-Matysy (1954–59) Talczyn (1954–57 →) Toczyska (1962–68) Trzebieszów (1954–72) Tuchowicz (1954–72) Ulan-Majorat (1954–72) Walentynów (1954–59 (→)) Wandów (1954–72) Wojcieszków (1954–72) Wola Bystrzycka (1954–68) Wola Gułowska (1954–72) Wola Mysłowska (1954–72) Wola Osowińska (1954–57 →) Wólka Domaszewska (1963–68) Wólka Konopna (1954–59) Zarzecz (1954–59) Zembry (1954–68) Zgórznica (1954–61)